Nowoczesna architektura w Polsce: Trendy i kierunki rozwoju

Polska architektura po 1989 roku przeszła fascynującą drogę transformacji, od początkowej fascynacji zachodnimi wzorcami, przez poszukiwanie własnej tożsamości, aż po dzisiejsze śmiałe i rozpoznawalne realizacje, doceniane na arenie międzynarodowej. W tym artykule przyjrzymy się najważniejszym trendom, wybitnym architektom i ich projektom, które kształtują współczesny krajobraz architektoniczny Polski.

Przełom lat 90. – początek transformacji

Przemiany polityczne i gospodarcze zapoczątkowane w 1989 roku otworzyły polską architekturę na światowe trendy. Pierwsze lata transformacji to przede wszystkim zachłyśnięcie się zachodnimi wzorcami i materiałami niedostępnymi w okresie PRL. Początkowo prowadziło to często do chaotycznych realizacji, charakteryzujących się nadmierną dekoracyjnością, mieszaniem stylów i uleganiem komercyjnym presjom.

Powstawały pierwsze biurowce, centra handlowe i osiedla mieszkaniowe, które odzwierciedlały ówczesne dążenia do nadrobienia dystansu do Zachodu, często jednak bez głębszej refleksji nad jakością przestrzeni i tożsamością miejsca.

Przełom tysiącleci – dojrzewanie polskiej architektury

Wraz z końcem lat 90. i początkiem XXI wieku polska architektura zaczęła stopniowo dojrzewać. Coraz więcej architektów wykształconych już w wolnej Polsce lub mających doświadczenie za granicą zaczęło wprowadzać nową jakość. Do głosu doszły takie pracownie jak JEMS Architekci, KWK Promes Roberta Koniecznego czy Grupa 5 Architekci.

Początki XXI wieku to także czas pierwszych znaczących inwestycji publicznych, takich jak:

• Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego (proj. Marek Budzyński, Zbigniew Badowski, 1999) – pionierski przykład zielonej architektury z ogrodem na dachu
• Pawilon Wyspiańskiego w Krakowie (proj. Krzysztof Ingarden, 2007) – nowatorskie wykorzystanie szklanych paneli
• Terminal 2 Lotniska Chopina w Warszawie (proj. Zaha Hadid, 2008) – realizacja projektu światowej sławy architektki

Boom architektoniczny XXI wieku

Prawdziwy boom architektoniczny w Polsce nastąpił po wstąpieniu do Unii Europejskiej w 2004 roku. Dostęp do funduszy unijnych, wzrost zamożności i otwarcie na świat spowodowały niespotykaną wcześniej skalę inwestycji publicznych i prywatnych. Ten okres przyniósł wiele znaczących realizacji, które zmieniły obraz polskich miast:

• Muzeum Sztuki Nowoczesnej Muzeum Śląskie w Katowicach (proj. Riegler Riewe Architekten, 2015)
• Centrum Nauki Kopernik w Warszawie (proj. RAr-2 Laboratorium Architektury, 2010)
• Filharmonia Szczecińska (proj. Estudio Barozzi Veiga, 2014) – laureat nagrody Unii Europejskiej im. Miesa van der Rohe
• Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (proj. Studio Architektoniczne Kwadrat, 2017)
• Centrum Kulturalno-Kongresowe Jordanki w Toruniu (proj. Fernando Menis, 2015)

Współczesne trendy w polskiej architekturze

Dzisiejsza polska architektura to zjawisko zróżnicowane, świadome kontekstu, a jednocześnie otwarte na światowe trendy i innowacje. Wśród najważniejszych kierunków obecnych w polskiej architekturze można wymienić:

1. Kontekstualizm i dialog z tradycją

Coraz więcej projektów stara się nawiązywać dialog z kontekstem historycznym i kulturowym miejsca, jednocześnie wprowadzając współczesne rozwiązania. Przykłady takiego podejścia to:

• Europejskie Centrum Solidarności w Gdańsku (proj. FORT Architects, 2014) – forma nawiązująca do stoczniowych hal
• Centrum Dialogu Przełomy w Szczecinie (proj. KWK Promes, 2015) – budynek wpisany w tkankę miejską jako pochylona płyta placu

2. Zaawansowane technologicznie i energooszczędne budynki

W odpowiedzi na wyzwania klimatyczne i rosnące koszty energii, współczesna polska architektura coraz częściej stawia na rozwiązania energooszczędne i proekologiczne:

• Bałtycki Park Gwiezdny w Gdańsku (proj. Fort Architects, 2018) – pierwszy w Polsce biurowiec z certyfikatem LEED Platinum
• Kompleks Mennica Legacy Tower w Warszawie (proj. Goettsch Partners, 2019) – zaawansowane technologicznie wieżowce z certyfikacją BREEAM

3. Rewitalizacje i adaptacje

Jednym z najsilniejszych trendów jest adaptacja istniejących budynków do nowych funkcji, szczególnie obiektów poprzemysłowych:

• Stary Browar w Poznaniu (proj. Studio ADS, 2003) – dawny browar przekształcony w centrum handlowo-kulturalne
• EC1 Łódź – Miasto Kultury (proj. Home of Houses, 2015) – adaptacja dawnej elektrociepłowni
• Elektrownia Powiśle w Warszawie (proj. APA Wojciechowski, 2020) – rewitalizacja zabytkowej elektrowni

4. Architektura publiczna wysokiej jakości

Ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost jakości architektury publicznej, przede wszystkim dzięki konkursom architektonicznym:

• Gdański Teatr Szekspirowski (proj. Renato Rizzi, 2014) – teatr z otwieranym dachem
• Narodowe Forum Muzyki we Wrocławiu (proj. Kurylowicz & Associates, 2015) – akustycznie doskonała sala koncertowa
• Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach (proj. JEMS Architekci, 2015) – budynek z zielonym dachem wpisany w poprzemysłowy kontekst

Wybitni polscy architekci współczesności

Wśród najważniejszych polskich architektów, którzy kształtują współczesną architekturę kraju, warto wymienić:

• Robert Konieczny (KWK Promes) – twórca "Arki Koniecznego", Domu Aatrialnego i Centrum Dialogu Przełomy
• Zbigniew Maćków (Maćków Pracownia Projektowa) – autor m.in. Afrykarium we Wrocławiu
• Ewa i Stefan Kuryłowiczowie (Kuryłowicz & Associates) – autorzy wielu biurowców i budynków użyteczności publicznej
• Przemo Łukasik i Łukasz Zagała (Medusa Group) – specjaliści od rewitalizacji obiektów poprzemysłowych
• JEMS Architekci – zespół odpowiedzialny za liczne realizacje publiczne i komercyjne

Wyzwania na przyszłość

Polska architektura, mimo imponującego rozwoju, wciąż stoi przed wieloma wyzwaniami:

• Zrównoważony rozwój i neutralność klimatyczna budynków
• Poprawa jakości przestrzeni publicznej, szczególnie na terenach podmiejskich
• Przeciwdziałanie chaosowi przestrzennemu wynikającemu z braku skutecznego planowania
• Dostępność i inkluzywność architektury dla wszystkich grup społecznych
• Mieszkalnictwo dostępne cenowo przy zachowaniu wysokiej jakości

Podsumowanie

Nowoczesna polska architektura przeszła fascynującą drogę od naśladownictwa zachodnich wzorców po tworzenie własnego, rozpoznawalnego języka. Dziś polscy architekci projektują obiekty doceniane na arenie międzynarodowej, a polskie miasta przechodzą transformację, która łączy poszanowanie historii z odważnym spojrzeniem w przyszłość. W nadchodzących latach kluczowe będzie sprostanie wyzwaniom klimatycznym i społecznym przy jednoczesnym kontynuowaniu tego pozytywnego trendu rozwoju jakościowej architektury.